Марыя Цімінская

Мова мая

Мова мая -
шум гаёў напрадвесні,
стан дзявочы бяроз,
звонкі спеў салаўя
і матуліны шчырыя песні -
мова мая.

Мова мая -
гэта сола заранкі,
незабудак блакіт,
перазвон ручая
і над стрэхамі шапка буслянкі -
мова мая.

Мова мая -
ціхі шэпат калосся,
ветру лёгкі павеў
і гудзенне чмяля,
кропка жаўранка ў паднябессі -
мова мая.

Мова мая -
пах дзівосны язміну,
смак крынічнай вады,
ў небе сум жураўля,
за сялом карагода рабінаў -
мова мая.

Мова мая –
жалкаванне жалейкі,
горкі кнігаўкі плач,
любых рук дабрыня
і валошак махнатыя вейкі –
мова мая.

Мова мая -
пералівы вясёлкі,
мяккі кужаль снягоў,
вечароў цішыня,
пад бажніцай купальскія зёлкі -
мова мая.

Мова мая -
то ўсмешка дзіцяці,
майго сэрца біццё
і пад сонцам - ралля,
хлеб духмяны ў бацькавай хаце -
мова мая.

Мова мая -
ручнікі-абярэгі,
крыж расстайных дарог,
і сустрэч цеплыня,
і прамая дарога да Бога -
мова мая.

Уладзімір Дубоўка

Родная мова, цудоўная мова!
Родная мова, цудоўная мова!
Ты нашых думак уток і аснова!
Матчын дарунак ад самай калыскі,
ты самацветаў яскравая нізка.
Кожны з іх барвы дзівосныя мае,
вечным агнём зіхаціць – не згарае.
Ты мне заўсёды была дапамогай,
дзе б і якой ні хадзіў я дарогай.
Чую ў табе перазвоны крыніцы,
чую ў табе і раскат навальніцы,
чую павевы зялёнага бору,
водгулле працы на родным прасторы.
Кожнай драбнічкай ты варта пашаны,
кожнае слова вякамі стварана.
І на вякі яно жыцьзастаецца,
вечнае так, як народнае сэрца.

Анатолій Балуценка
Мова вернецца
Лясы свой голас маюць i лугi,
Калi падзьме зефiр цi моцны вецер,
Дуброва любiць спеў зусiм другi,
Бо непаўторны кожны голас ў свеце.
Журчыць ў цiшы прыветлiва ручай,
Ракочуць моцна ў буру рэчкi хвалi,
У галасах цi радасць, цi адчай,
Ды галасы нiколi не змянялi.
Ў чыёйсьцi песнi можа больш красы,
Ды ўзяць яе сабе няма спакусы,
Спяваюць на чужыя галасы
Адзiныя ў свеце беларусы.
Як ёсць цяпер, не будзе так заўжды,
Дасць людзям розум Бог абавязкова,
Няхай не зараз, пройдуць хай гады,

Ды вернецца народу продкаў мова.

Пімен Панчанка

Родная мова
Кажуць, мова мая аджывае
Век свой ціхі: ёй знікнуць пара.
Для мяне яна вечна жывая,
Як раса, як сляза, як зара.
Гэта ластавак шчабятанне,
Звон світальны палескіх крыніц,
Сінь чабору, і барвы зарніц,
І буслінае клекатанне.
Калі хто загадае: "Не трэба!" -
Адрачэцца ад мовы народ, -
Папрашу я і сонца, і неба:
Мне не трэба ні славы, ні хлеба,
Асудзіце на безліч нягод.
Толькі месяцаў назвы пакіньце,
Назвы родныя роднай зямлі,
Пра якія з маленства ў блакіце
Бор шуміць і пяюць жураўлі:
Студзень - з казкамі снежных аблокаў,
Люты - шчодры на сіні мароз,
Сакавік - з сакатаннем і сокам
Непаўторных вясновых бяроз,
Красавік - час маланак і ліўняў,
Травень - з першым каханнем, сяўбой,
Чэрвень - з ягаднаю зарой,
Ліпень - з мёдам,
З пшаніцаю - жнівень,
Спелы яблычны верасень,
Светлы кастрычнік
У празрыстасці чыстай, крынічнай,
Лістапад - залаты лістапад,
Снежань - першы густы снегапад...
Ці плачу я, ці пяю,
Ці размаўляю з матуляю -
Песню сваю, мову сваю
Я да грудзей прытульваю.

Максім Танк

Родная мова
З легендаў і казак былых пакаленняў,
З калосся цяжкога жытоў і пшаніц,
З сузор’яў і сонечных цёплых праменняў,
З грымучага ззяння бурлівых крыніц,
З птушынага шчэбету, шуму дубровы,
I з гора, і з радасці, і з усяго
Таго, што лягло назаўсёды ў аснову
Святыні народа, бяссмерця яго,-
Ты выткана, дзіўная родная мова.
Няма на зямлі таго шчасця і гора,
Якога б ты нам перадаць не магла.
Няма такіх нетраў, глыбокага мора
I гор, праз якія б ты не правяла
Мяне на радзіму, туды, дзе сягоння
Стаіць акрываўлены вораг з пятлёй
Над спаленай хатай, над родным загонам,
Над будучыняй і над песняй маёй,-
Над тым, што было і што век будзе вольным.
Народ пранясе цябе, родная мова,
Святлом незгасальным у сэрцы сваім
Праз цемру і годы змаганняў суровых.
Калі ж ападзе і развеецца дым
I нівы васкросшыя закаласяцца,-
Ізноў прашуміш ты вясновым дажджом,
Ізноў зазвініш ты ў кожнай у хаце,
Цымбалам дасі іх сярэбраны гром
I вусны расквеціш усмешкай дзіцяці.

Лідзія Полазава
Родная мова
Вы паслухайце родную мову:
Жаўруковаю песняй звініць…
Колькі фарбаў, адценняў у слове!
Як пявуча ліецца-гучыць!

Васількамі, рамонкамі шэпча
У квяцістых, раздольных лугах.
Гулкім рэхам гамоніць у зарэччы,
Салаўінаю трэллю ў гаях.

То шчымліва, журботна галосіць,
То вясёлкай над борам плыве.
Так у госці ласкава запросіць,
Так бяседу гасцінна вядзе!

Хай жа іскрыцца сонцам вясеннім,
Спелым коласам нівы шуміць!
У карагодзе кружыць вясельным
Веру, мова мая – будзе жыць!

Мілагучная і ласкавая!
Не згубілася ў цемры вякоў.
Мой святы пасаг, мая спадчына –
Мова родная, мова бацькоў!

Ніл Гілевіч

Як ты дорага мне, мая родная мова!

Як ты дорага мне, мая родная мова!
Мілагучнае, звонкае, спеўнае слова!
Ты калісьці з калыскі мяне падымала
І вучыла ў бацькоў на руках гаварыць.
У жыцці маім слова найпершае "мама"
І цяпер для мяне сама міла гучыць.
Я па літарах родных вучыўся чытаць,
І буквар для мяне быў жыцця палавінай.
Быў шчаслівы я роднаю мовай сказаць
Першы раз:"Беларусь, мая сонца - краіна!"
І цяпер для мяне ты з усіх прыгажэй,
Хоць, я ведаю, моваў на свеце нямала,
І з усіх песняроў мне мілей і бліжэй
Роднай мовы пясняр-неўміручы Купала.
А задумае вораг з далёкага краю
Апляваць, адабраць, знішчыць мову маю-
Не дазволю.
Не дам.
Не прадам.
Не змяняю.
І да смерці за волю тваю пастаю!

Алесь Гарадзенскі

Родная мова

Родная мова, матчына,
Як моцна цябе я люблю!
Ад продкаў дасталася ў спадчыну,
Якія даўно пайшлі ў зямлю

Родная мова, чароўная,
З нябёсаў дасталася нам
Мова, ты вельмі цудоўная
Пан Бог нам даў цябе сам

Родная мова, крыўная,
За цябе лілі кроў сыны
Псавалі цябе, катавалі ворагі,
А ты, як жыла, так й жывеш на Зямлі.

Янка Купала

Роднае слова

Магутнае слова, ты, роднае слова!

Са мной ты на яве і ў сне;

Душу мне затрэсла пагудкаю новай,

Ты песень наўчыла мяне.

Бяссмертнае слова, ты, роднае слова!

Ты крыўды, няпраўды змагло;

Хоць гналі цябе, накладалі аковы,

Дый дарма: жывеш як жыло!

Свабоднае слова, ты, роднае слова!

Зайграй ты смялей, весялей!

Хоць гадзіны сыкаюць, кружацца совы,

Жывеш ты на хвалу людзей.

Загнанае слова, ты, роднае слова!

Грымі ж над радзімай зямлёй:

Што родная мова, хоць бедная мова,

Мілей найбагатшай чужой!

Пімен Панчанка

Родная мова

Ільняная і жытнёвая. Сялянская.
Баравая ў казачнай красе.
Старажытная. Ты самая славянская.
Светлая, як травы у расе.
Вобразная, вольная, пявучая,
Мова беларуская мая!
Дратавалі, здзекваліся, мучылі...
Ты жыла і ў працы, і ў баях.
Пра цябе, як сонечнае дзіва,
І Купала, ды і ўсе мы снілі сны...
Ад цябе, ласкавай і праўдзівай,
Адракаюцца цяпер твае сыны.
Пра народ мой, церпялівы, працавіты,
Помняць партызанскія лясы...
Хто за намі? Пакаленне прагавітых.
Халуёў я чую галасы.
Я спяваў пра жыта і пра жаўранкаў,
Ненавідзеў акупантаў і прыгнёт,
А сягоння – вялікадзяржаўнікаў,
Што разбэсцілі вялікі мой народ.
Навучылі не рабіць –
Хлусіць і красці.
Дзеці ў школы з іншай моваю бягуць.
Я хацеў, нашчадкі, вас праклясці,
Ды люблю сваю зямлю... і не магу.

Пятрусь Броўка

Калі ласка

У любiмай мове, роднай, наскай,
Ах, якiя словы: "Калi ласка!.."
Як звiняць яны сардэчнаю струною,
Праз усё жыццё iдуць са мною.
Трапiць госць у будзень, а цi ў свята:
– Калi ласка, калi ласка, ў хату!
Не паспелi сесцi пры сустрэчы,
Як патэльня засквiрчэла ў печы,
Ды i чарка блiснула да рэчы.
Бульба, смажанiна i каўбаска,
Пакаштуйце, людцы, калi ласка!
Хлопец кажа дарагой дзяўчыне:
– Калi ласка! Будзеш гаспадыняй!..
Эх, жыццё збудуем мы прыгожа,
Ўсе з табой нягоды пераможам.
Гром грымiць. З нябёсамi размова:
– Калi ласка, цёплы дождж вясновы!
I не вельмi буйны i не рэдкi –
На сады, на пушчы, на палеткi,
На грыбы, на ягады, на кветкi...
– Калi ласка! – наш зварот бясконцы.
Мы гаворым ранiшняму сонцу:
– Калi ласка, сонца, выйдзi з хмары,
Радасцю аблашчы нашы твары,
Ты ўзнiмi з сабою нашы мары!
– Калi ласка!.. – нашай роднай мовы
Шчырыя i ветлiвыя словы.

Ніл Гілевіч

Родная мова

Мова родная мая ты,

Што і дзедавай была!

Мова мамы, мова таты,

Мова нашага сяла!

Ты звініш, калі я ўранку

Чую песні за акном,

I журчыш, як бае байку

Мне бабуля перад сном.

Разгарну буквар вясёлы –

Зноў са мной гаворыш ты,

Мілагучная заўсёды,

Як званочак залаты.

Та цц яна М а л а дцова

Родная мова, бацькава мова
Родная мова, бацькава мова
Самая мне родная,
Самая прыгожая,
Мілая, цудоўная!

Трэба мову паважаць,
Бараніць яе,
Каб ніхто не мог зламаць
Слова беларускае!

Забываюць ўсе цябе,
Мовачка радзімая,
Ты адна ў маім жыцці,
Вера ты адзіная!

Радзіма...Мова...Маці..
Як прыемна гэта чуць!
Я гатова ўсе аддаць ім,
Каб аддаць - і не звярнуць!

Так жыві ж ты вечна,
Мовачка радзімая,
Самая мне родная,
Самая мне мілая!!!

Мэта ўрока:

• Спрыяць выхаванню ў вучняў любві і цікавасці да роднага горада, краю, гісторыі, Бацькаўшчыны; беражлівых адносін да гістарычных помнікаў, збудаванняў; павагі да славутых людзей; пачуцця гонару за сваё мінулае.
• Паглыбіць веды вучняў аб роднай краіне.
• Забяспечыць развіццё ў школьнікаў умення ставіць мэту і планаваць сваю дзейнасць.
• Садзейнічаць развіццю ў вучняў уменняў удзельнічаць у зносінах.
• Забяспечыць развіццё ў школьнікаў маналагічнай і дыялагічнай мовы.
• Садзейнічаць усведамленню вучнямі каштоўнасці вывучаемай тэмы.

Абсталяванне:

мульцімедыйны праектар, электронная прэзентацыя, выстава кніг, музычнае афармленне

Ход урока:

1. Уступнае слова настаўніка (на фоне музыкі дэманстрацыі роліка аб Беларусі)

Люблю свой край, старонку гэту, дзе я радзілася, расла…

Беларусь! Яна, як матуля, без якой не нараджацца, не жыць, не дыхаць. І словы гэтыя сталі гучаць па-народнаму проста і шчыра, адкрыта і даверліва. Напэўна, кожны ў сваёй душы мае штосьці падобнае да гэтага пачуцця, а можа, і нешта большае, непадуладнае слову. Калі птушкі прылятаюць з далёкага выраю назад, на свае балоты, ва ўтульныя зялёныя шаты беларускіх лясоў, ведаю — імі кіруе вялікае прыцягальнае пачуццё, значыць, і яны пакланяюцца роднаму краю.

Жывём мы на гэтай чароўнай багатай зямлі і за штодзённымі клопатамі не заўважаем яе хараства, прывыкаем да ўсёй гэтай прыгажосці. І па-сапраўднаму адчуваем Радзіму толькі ўдалечыні ад яе. Як хочацца тады пачуць гучанне роднай мовы, убачыць роднае неба, удыхнуць роднага паветра.

З маленства мне запалі ў душу словы Я. Коласа: «Вобразы мілыя роднага краю, смутак і радасць мая…» Чамусьці амаль з кожным годам яны набываюць для мяне новы змест, па-новаму кладуцца на старонку нашага жыцця, увесь час зменлівага. Мы радуемся спеву птушак, жытняму коласу, высокаму лёту журавоў, зялёнаму бору. Мы пакланяемся шчодрай зямлі, шчодрай на хлеб і на таленты. Менавіта яна дала свету такіх вялікіх людзей, як Ф. Скарына, А. Міцкевіч, Я. Купала, В. Быкаў… Яна апета іх сэрцамі і душамі.

2. Вучанік

О Беларусь, мая калыска,

Жыццё маё, прытулак мой!

З гарачаю любоўю нізка

Схіляюся перад табой.

Зямны паклон табе, радзіма,

Тваім палям, тваім лясам,

Тваім заводам з белым дымам,

Тваім гасцінцам і шляхам.

П.Глебка.

3. Вучанік

Мяжуе з Польшчай, Украінай,

Расіяй, Латвіяй, Літвой

Твой родны край, тваяАйчына,

Жыццётваё і гонар твой.

I ты яезапомніімя,

Як неба, сонца і зару.

Тваязямля, тваяРадзіма

Названа светла — Беларусь.

(Ю. Свірка.)

4. Настаўнік.

Беларусь… Якая прыгожая, светлая наша краіна. Вы пачулі зараз, як П.Глебка і Ю. Свірка ў сваіх вершах з любоўю пішуць пра нашу Радзіму. А вы любіце сваю краіну?

Вучні ствараюць словы, якія ў іх асацыіруюцца са словам Радзіма. Кожная група зачытвае свой гукарад.

Прыклад (Радзіма - Беларусь, людзі зямлі беларускай, мова, родны кут, родная зямля, родная старонка, славутыя асветнікі, памятныя мясціны, клёкат буслоў, матчына калыханка, архітэктура, беларускія песні, святы, звычаі, культура, герб, флаг, гімн.)

5. Вучанік.

Беларусь… Як шмат значыць гэтае слова для нас, яе дзяцей. Гэта і родныя, знаёмыя з дзяцінства краявіды, і прыгожыя, працавітыя, сціплыя людзі. Радзіма. Родная старонка. Самы блізкі і дарагі сэрцу куточак. З самага дзяцінства памяць убірае ўсе самыя цікавыя і запамінальныя, уражлівыя і пяшчотныя, вялікія і дробныя праявы і малюнкі радзімага краю. Дзе заканчваецца дзяцінства, там пачынаецца Радзіма. Якім вялікім змястоўным сэнсам напоўнены гэтыя радкі! Бацькоўская хата, матчына песня, спеў жаваранка, клёкат буслоў, самыя пахучыя і прыгожыя лугавыя кветкі, росныя раніцы — усё гэта мая любая Радзіма.

6. Вучанік

Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь А.Р. Лукашэнка у сваім пасланні беларускаму народу і Нацыянальнаму сходу 21 красавіка 2011 года адзначыў: “«Мы, белорусы, - древний и одновременно очень молодой народ, быть может, и сами не знаем пределов своих возможностей. Разбудить эти скрытые родники энергии и силы - главная задача объявленного Года предприимчивости». Когда у человека есть собственное дело, дом, земля, это дает ему возможность ощутить себя хозяином своей судьбы и страны. Сегодня от представителей любой профессии требуется быть настоящими хозяевами своего дела, активными и инициативными людьми. Процветающую экономику под силу построить только энергичным, творчески мыслящим и духовно богатым личностям, не боящимся идти вперед, рисковать и брать ответственность на себя. Актуальной задачей является воспитание устойчивого желания добросовестно трудиться, учиться, выполнять возложенные обязанности”.

7. Настаўнік

— А што кожны з вас можа зрабіць для сваёй краіны, каб жыць у ёй станавілася ўсё лепш і лепш?

Адказы вучняў.

— А для свайго горада?

Адказы вучняў.

— Для сваёй школы?

8. Настаўнік.

Паслухайцеаднугісторыю. Ці то полем, ці то лесам ішлітрыпадарожнікі. Ішліянытрыдні і трыночыдыяшчэпаўдня. Прытаміліся. Прыселі. Раптамчуюць — спяваенехта.

Прыслухаўсяпершы:

—Відаць, жаўранак.

—Не, — кажадругі, — гэта лес шуміць.

А трэціпрыпаўвухам да зямлі і прашаптаў:

— Дыгэта ж зямля наша спявае.

Вось якая яна, наша зямлябеларуская. Тамуў нас і песні, і танцы такіяпрыгожыя.

9. Песню выконвае Старушак Дар’я

Дар’я у нас сакратар пярвічнай арганізацыы ГА БРСМ. Я на вельмі актыўная асоба. Прымае ўдзел у рэспубліканскіх акцыях і мерапрыемствах.

Настаўнік.

Мы, беларусы, ганарымся сваімі славутымі продкамі: Ефрасінняй Полацкай, Кірылам Тураўскім, Францішкам Скарынам. Нашы выдатныя пісьменнікі Янка Купала, Якуб Колас, Максім Багдановіч, Элаіза Пашкевіч, Канстанцыя Буйло марылі аб незалежнай Беларусі з уласнай мовай і культурай і сваёй творчасцю, сваімі спра-вамі набліжалі гэты час. Яны любілі наш край і гэтую любоў адлюстроўвалі ў вершах.

Прагваюць гэту традыцыю і нашы землякі. Сягодня у нас прысутнічае наша зямлячка паэтка, член савета ветэранаў педагагічнай працы, чалавек з актыўнай сацыяльнай пазіцыяй - Ніна Васільеўна Дыдышка.

11. Выступленне Дыдышка.
12. Вучаніца

МАЛІТВА

Божа! Абарані нас, беларусаў, не дапусці вайны паміж краінамі, паміж братамі-народамі!

Божа! Зрабі так, каб людзі не хварэлі .

Госпадзі! Дай пазбегнуць нам, жыхарам Белай Русі, усякіх нягод і гора!

Божа! Пазбаў людзей жорсткасці, злосці, зайздрасці! Зрабі, Усявышні, так, каб былі толькі радасць, шчасце, дабрыня!

Госпадзі! Не дай зведаць маім суайчыннікам голаду і холаду!

Дапамажы, Госпадзі, пазбавіцца гультайства, п’янства, наркотыкаў!

Навучы нас, як зрабіць наша жыццё лепшым!

Дай людзям розум, Божа літасцівы, каб не грашылі, каб умелі распазнаваць дабро і зло, бачылі свае памылкі!

Навучы, Божа, не сыходзіць з правільнага шляху!

Вучанік .

Нізка кланяюся табе за тое, што ўзгадавала мяне сярод сваіх палёў і лугоў, ля рэк бурлівых, сярод дуброў шумлівых, ля крыніц гаючых, сярод гаёў пявучых. Шчыры дзякуй за тое, што напоўніла маё сэрца любоўю да сваёй Бацькаўшчыны, да роднай мовы, навучыла паважаць і шанаваць сваіх продкаў, народныя традыцыі і культуру. Я лічу, што над маёй Беларуссю самае высокае, самае блакітнае неба, тут самае чыстае, самае салодкае паветра, тут самы звонкі смех дзяцей, тут жывуць самыя добразычлівыя, працавітыя, памяркоўныя і самыя сумленныя людзі. І я шчаслівы ад таго, што жыву сярод гэтых шчырых людзей на цудоўнай беларускай зямлі, за якую я моцна-моцна трымаюся сваімі каранямі. Таму і не страшаць мяне ніякія жыццёвыя віхуры, бо я ведаю, я ўпэўнены, што мая Айчына дапаможа сыну, і сам ганаруся, што я з Беларусі.

14. Настаўнік.

Вы ведаце, што самае дарагое, што ў нас ёсць - гэта нашы людзі. Ад іх залежыць як будзе далей развівацца наша дзяржава. Пагэтаму была створана Рэспубліканская праграмма дэмаграфічнай бяспекі на 2011-2015 гады.

Абмеркаванне відэароліка “Онохавы”

Упражнение «Я — патриот»

Составьте представление о себе как о патриоте своей Родины, оценив (по пятибалльной шкале) ряд качеств образа «Я-патриот».

* гражданин Беларуси *патриот своего народа

* интернационалист

* гордость за своё Отечество

* сочувствие страданиям своего народа

* готовность к защите Беларуси

* уважение к отечественной истории

*вера в будущее Беларуси

Ситуация-проба «Родина одна»

Вы — знаменитость, мастер-специалист, но вас не устраивают материальные условия (низкая зарплата, плохие жилищные условия). После очередного заграничного турне вам предлагают переехать жить и работать в престижном месте за границей, с хорошей оплатой, виллой, автомашиной… Но гражданство надо менять. Ваше решение?

Социально-приемлемые позиции: . человек имеет право выбрать место жительства. ответственность за близких людей. высокая оплата труда лучше низкой. Родина у человека одна. патриотизм. интернационализм.

Ситуация-проба «Беженцы»

У вашей семьи большая квартира (каждый имеет свою комнату). В одно прекрасное время мама приводит в дом беженцев (они с Кавказа) — чужую женщину с ребёнком — вашим ровесником, пожить временно. Какова будет ваша реакция?

Социально-приемлемые позиции: . милосердие, альтруизм, сострадание. стремление помочь людям. интернационализм.

Вучни:

Беларусь ты мая дарагая!

Беларусь ты мая дарагая!

Беларусь! Ты — краіна мая.

Табе я душой прысягаю.

Ты — матуля, радзіма мая.

Ты, як сонейка, у небе мне свеціш,

Ты, як знічка, мне ззяеш ўначы.

Прыгажэйшай няма ў цэлым свеце,

Не знайсці нідзе лепшай, чым ты!

Я люблю твае рэкі і нівы,

І крыніцы, лугі і лясы,

Бо не знойдзеш нідзе на планеце

Гэткай мілай, дзівоснай красы!

КРАЙ МОЙ БЕЛАРУСКІ…

Я - беларус, і тым ганаруся.

Я - беларус, і я пакланюся

Гаям шумлівым і хлебным нівам.

Я - беларус, і тым ганаруся.

Я - беларус, і я памалюся

За звонкае слова,

За родную мову.

Я - беларус, і тым ганаруся.

Я - беларус, і я клянуся

Айчыне служыць

І краем сваім даражыць.

Люблю цябе такой, якая ёсць,

Зямля мая, зямля бацькоў святая, —

Мая слязінка — са святла наскрозь,

Маё прычасце, мой святлісты лёс…

З табой і паміж бедаў я світаю.

Н. Загорская «Мае ўсе думы звязаны з табою…»

Быць

Быць Беларусам —

Гэта значыць,

Свайго ні гуку не забыць,

Усё чужое перайначыць,

Каб Беларусі вечнай быць!

Быць Беларусам —

Гэта значыць,

Вясёла з сумнай долі кпіць,

Да Бога сцежку верай значыць,

Нагбом з карца надзеі піць.

Быць Беларусам —

Гэта значыць,

Па-беларуску чуць і бачыць

На гэтым свеце і на тым.

Р. Барадулін

Бацькаўшчына

Дагарэў за брамай небакрай,

Месяц паміж воблачкаў плыве.

Выйду зноў, як у мінулы май,

Басанож прайдуся па траве.

Дымная, сцюдзёная раса,

Цёмныя ў траве ад ног сляды.

А такога рослага аўса

Я не бачыў доўгія гады.

Бач, хмызы спляліся, як павець,

Светлякі мігцяць, гараць святлей.

Перад тым як звонка ў лозах пець,

Прачышчае горла салавей.

Лашчыцца трава да босых ног.

З дальніх паплавоў плыве ракой

Ледзь прыкметны сумны халадок —

Подых юні ўходзячай маёй.

Паімчаць за ёю наўздагон? —

Хоць і схопіш — усё адно падман.

Дзе каханне тых мінулых дзён —

Весніх паркаў бэзавы туман?

Нават шкадаванне — дзе яно?

Зноў вясна, і жаль знікае зноў.

(Так губляюць пах перад вясной

Ссохлыя сцябліны палыноў.)

Ціха цмокае у сне рака.

О, як добра, як прыгожа жыць!

Раска, як русалчына луска,

На вадзе ад месяца гарыць.

А вакол травіцы роснай рай

I бярозак белая сям"я.

Мой чароўны беларускі край,

Бацькаўшчына светлая мая!

Інфармацыйны змест урока “Мая Беларусь сінявокая!”

Люблю цябе такой, якая ёсць,

Зямля мая, зямля бацькоў святая...

Н. Загорская. Мае ўсе думы звязаны з табою…

1. Эмацыянальны настрой вучняў

Для стварэння эмацыянальнага настрою ў пачатку ўрока гучыць песня (на выбар: «Спадчына», словы Янкі Купалы, музыка Ігара Лучанка; «Белая Русь», словы Л. Пранчака, музыка В. Раінчыка), вучні разглядаюць фотаздымкі, ілюстрацыі, выставу кніг і часопісаў, малюнкі дзяцей. (Калі ў школе ёсць мультымедыйнае абсталяванне, то дзецям паказваюцца фотаздымкі: гарады Беларусі, помнікі архітэктуры Беларусі, партрэты знакамітых людзей, пейзажныя замалёўкі.

У кожнага чалавека ёсць Радзіма, і кожны любіць яе. Любіць месца, дзе нарадзіўся і жыве. Любіць родную прыроду, свой народ. Любіць сваю родную мову і песні свайго народа, казкі, танцы, кнігі ... Без бацькаўшчыны і без свайго народа чалавек не можа жыць.

Як прыемна кожны дзень адкрываць для сябе таленавітасць нашага народа, бачыць прыгажосць роднага куточка, слухаць пявучую беларускую мову і адчуваць ў душы вялікі гонар за сваю Радзіму. Таму першы ўрок мы з вамі прысвячаем нашай Радзіме — Рэспубліцы Беларусь.

Беларусь — край легенд, казак і паданняў. Зямля пад белымі крыламі, сінявокая Беларусь — так вельмі часта называюць нашу родную краіну. Яна славіцца сваімі лясамі, рэкамі, азёрам, працавітымі і шчырымі людзьмі.

Настаўнік або падрыхтаваны вучань чытае пад музыку верш (на выбар), ствараючы адпаведны настрой.

Яна мне дадзена адзіная

На ўсё жыццё, на цэлы век.

Мая адзіная, радзімая

Ў вянках лясоў і стужак рэк.

Заўсёды самая прыветная,

Як сонца, свеціцца сама,

Жыве, як мара запаветная,

І роўных ёй — нідзе няма.

Яе праменнямі сагрэтая,

Наліта сілай маладой,

Іду, нястомная, па свету я

Яе часцінкаю жывой.

І ганаруся ўсюды смела я,

Што вырасла на той зямлі,

Якую клічуць Руссю Белаю,

Што тут дзяды мае жылі.

М. Шаўчонак. Мая Радзіма

Ты такі ненаглядны —

Мой радзімы куточак зямлі.

Ты такі ненаглядны —

Край, дзе крылы ўзнімаюць буслы,

Дзе асколачкам неба

Васілёк у мірным полі цвіце

І ля кожнай хацінкі

Прыгажуня бяроза расце,

Край азёраў глыбокіх

І чаромхавых белых завей,

Ідэалаў высокіх,

Працавітых і шчырых людзей.

Тут з адкрытай душою

Запрашаюць гасцей у свой дом.

Тут накормяць, напояць,

Абагрэюць сардэчным цяплом.

Я. Жабко. Да апошня бярозкі ...

Не голас, сэрца гаворыць гэтыя словы — з любоýю, з гонарам, з душэýнай пяшчотай. Тут — наша гiсторыя. Тут — мае каранi. Тут — напеýная родная мова. Тут — жывём мы!

Быць Беларусам —

Гэта значыць

Свайго ні гуку не забыць,

Усё чужое перайначыць,

Каб Беларусі вечнай быць!

Быць Беларусам —

Гэта значыць

За родны край згараць на дым,

Па-беларуску чуць і бачыць

На гэтым свеце і на тым

Р. Барадулі. Быць

2. Беларусь — еўрапейская дзяржава

Мая Беларусь... Еýрапейская дзяржава — зялёны лiсток на карце: лясы, пералескi, лугi, пушчы, ураджайныя палеткi. Вакол нас — карагод краiн: Расiя, Украiна, Лiтва, Польшча. Беларусы здаýна жывуць мудрымi запаветамi прашчураý: «Сонца — на ýсiх адно, Зямля — адна, трымайся сваёй хаты, беражы свой гонар, не бяры чужое».

На карце вялікага свету

Яна як кляновы лісток,

Песня гарачага лета,

Крынічнай вады глыток.

Мяжуе з Польшчай, Украінай,

Расіяй, Латвіяй, Літвой

Твой родны край, твая Айчына,

Жыццё тваё і гонар твой.

I ты яе запомні імя,

Як неба, сонца і зару.

Твая зямля, твая Радзіма

Названа светла: Беларусь!

Твая Беларусь

(Вучні з дапамогай настаўніка паказваюць на карце Рэспубліку Беларусь і суседнія краіны, з якімі яна мяжуе.)

Кожны чалавек павінен ганарыцца той мясцінай, дзе нарадзіўся і жыве, любіць свой родны куточак (малую радзіму) як часцінку нашай Бацькаўшчыны. (Вучні на карце паказваюць абласныя цэнтры, родны горад (раён), расказваюць цікавыя звесткі, легенды і паданні пра малую радзіму.)

3. Навекі ў памяці народнай

Мая Беларусь... Па нашых землях тапталiся прышэльцы, ворагi. Прыходзiлi да нас з дзiдамі i мячамi, з ружжамi i гарматамi, на танках i самалётах. Нiшчылi людзей, палiлi хаты, гарады, адбiралi скарбы. Нiколi i нiкому не ýдавалася зняволiць вольналюбiвы народ. Званы Хатынi, мемарыял у Брэсцкай крэпасцi-героi нагадваюць жывым: «Людзi! Помнiце! Не дапусцiце новай бойнi!»

Вялікую цану заплаціў беларускі народ за сваю свабоду. Загінуў кожны трэці беларус у гады Вялікай Айчыннай вайны. У памяць аб загінуўшых у час вайны ўзведзены мемарыялы славы, помнікі, на брацкіх могілках ніколі не вянуць кветкі. (Настаўнік паказвае фотаздымкі помнікаў.)

Шануйце родны край — Айчыну,

Тых, хто яе абараняў,

Хто ў бітвах з ворагам загінуў,

Хто перамогу атрымаў. (Аляксандр Гладкіх)

(Калі вучні разам з настаўнікам былі на экскурсіі ў Хатыні, тады можна арганізаваць гутарку з выкарыстаннем вершаў пра Хатынь.)

Пакружыўся над Хатынню бусел

сонечна-пагодлівай вясною:

каміны стаяць. І людзі ў скрусе.

А нідзе хаціны ні адной.

Заміраюць галасы людскія,

гукі абуджальнае вясны,

і плывуць трывожныя такія,

тонкія жалобныя званы.

Пакружыўся над Хатынню бусел

і паплыў у светлую смугу.

Ён не ведаў болю Беларусі,

пэўна ж, ён адчуў яе тугу.

Пакружыўся бусел над Хатынню

і ў смузе пад воблакамі знік.

Папялішча ўсё яшчэ не стыне,

і ў грудзях не замірае крык.

В. Жуковіч. Бусел над Хатынню

Памяць аб тых, хто аддаў сваё жыццё ў барацьбе з ворагам, будзе заўсёды жыць у нашых сэрцах. Сёння сваімі справамі, думкамі, паводзінамі мы павінны быць дастойнымі сваіх бацькоў, дзядоў і прадзедаў. Светлая памяць усім воінам, якія абаранялі нашу Радзіму і далі магчымасць роднай краіне стаць самай прыгожай у свеце.

Крыніца

Нам ніколі не памерці

ані ў якім горы, —

з баявой зямлі не сцерці

сінія азёры:

нашу Нарач, нашу Свіцязь,

Вечалле, Асвею...

Партызанскі край, што віцязь,

Нам здабыў надзею.

Нам ніколі не памерці,

Не растаць, як свечкі:

Прападуць азёры ў свеце —

Застануцца рэчкі: наша Ясельда, і Шчара,

І Дняпро, і Нёман...

Беларусь — край светлых чараў —

Кожнаму знаёма.

Нам ніколі не памерці,

Не растаць, як знічкі:

Пасля нас і нашы дзеці

Стануць ля крынічкі —

І Айчынаю прадвесняй

Будуць ганарыцца...

Беларусь — крыніца песні

І любві крыніца!

Сяргей Панізнік

У яе нетрах знойдзены нафта, калiйныя i каменныя солi, торф, глiна, гранiт, сланцы, руды, золата... Вялікае значэнне для Беларусі маюць запасыкалійных солей. Па запасах і здабычы гэтай каштоўнай хімічнай сыравіны Беларусь уваходзіць у першую пяцёрку краін свету.

Новыя паселiшчы ХХ стагоддзя: Салiгорск — горад хiмiкаý, Наваполацк — горад нафтавiкоý, Жодзiна — горад машынабудаýнiкоý, Новалукомль — горад энергетыкаý. (Пералічаныя гарады паказваюцца на карце. Па жаданні настаўнік можа спыніцца на адным з гарадоў больш падрабязна).

5.Людзі зямлі беларускай

Галоýны скарб маёй краіны — ЛЮДЗI! Яны ýслаýляюць сваю зямлю, нясуць у свет добрае iмя беларусаý.

«Ці задумваліся, які ён, беларус?... Што гэта за народ? Беларус якраз адрозніваецца шчодрасцю, заўсёднай гатоўнасцю прыйсці на дапамогу ў бядзе. Калі раней у каго на вёсцы здараўся пажар — вёска талакою ішла красці панскі лес, калі не было свайго, за пару дзен ставілі пагарэльцу новую хату, дзялілася з ім жытам … . Потым з кожнай хаты неслі рэчы: хто посцілку, хто палатно, хто гаршкі. Галоўнае ў нашым характары — гасціннасць добрага да добрых». (Уладзімір Караткевіч. Зямля пад белымі крыламі.)

Лёс нам даў мірны характар, чулае сэрца, шчырую душу, бязмерную шчодрасць і гасціннасць. Беларусы славяцца сваімі рамёствамі.

(Настаўнік можа паказаць вырабы народнай творчасці, дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва, прадметаў быту і працы беларусаў.)

Нельга сёння не ўспомніць нашых продкаў, якія ўслаўлялі родную краіну. Полацк даў Беларусі і ўсяму свету шмат выдатных людзей. Наш народ заўсёды будзе памятаць імёны асветніцы Еўфрасінні, першадрукара Францыска Скарыны і славутага паэта Сімяона Полацкага...

(Настаўнік прапануе вучням ў парах падрыхтаваць апавяданне пра нашых славутых землякоў. Тэксты дае настаўнік.)

Францыск Скарына

Пра людзей мы мяркуем па справах, якія яны здзейснілі, па спадчыне, якую яны пакінулі сваім нашчадкам. І наш славуты зямляк Францыск Скарына — у гэтым сэнсе найярчэйшы прыклад. Ён з"яўляецца сімвалам усёй беларускай культуры эпохі Адраджэння.У асобе Францыска Скарыны талент даследчага вучонага, мудрага асветніка і вялікага патрыёта роднай зямлі шчасліва спалучаўсяз талентам выдатнага паэта і мастака. Скарына — першы, хто адкрыў ва Ўсходняй Еўропе кнігадрукаванне і зрабіў кнігу даступнай вялікаму колу людзей. Скарына — наш гонар і слава, бо яго нарадзіла і ўскарміла менавіта наша беларуская зямля.

Еўфрасіння Полацкая

Свецкае імя Прадслава. Першая жанчына ва ўсходнеславянскім рэгіёне, прылічаная да святых. Дачка князя Георгія Усяславіча, унучка полацкага князя Усяслава Брачыславіча (Чарадзея). Еўфрасіння рана пастрыглася ў манахіні насуперак волі бацькоў. І ўсё сваё жыццё прысвяціла служэнню Богу і людзям: перапісвала ўласнаручна кнігі і будавала ў родным краі храмы, вучыла грамаце дзяцей і лячыла хворых.

Еўфрасіння заснавала ў Полацку жаночы і мужчынскі манастыры. Па заказе Еўфрасінні полацкі майстар Лазар Богша зрабіў для царквы Святога Спаса надзвычай прыгожы шасціканцовы крыж. Крыж Еўфрасінні Полацкай для беларусаў з’яўляецца святыняй. Паданне сведчыць: крыж свяціўся ў самай непрагляднай цемені, хворым вяртаў здароўе, знявераным і знясіленым — надзею на лепшае жыццё.

Тэма радзімы хвалявала беларускіх пісьменнікаў і паэтаў усіх часоў і народаў. У вершаваных радках паэты праслаўляюць зямлю сваіх бацькоў: багацце, прыгажосць і непаўторнасць прыроды роднага краю, талент і добразычлівасць яе жыхароў, выказваюць прызнанне ў шчырай любові да яе.

Не цалавала рук

нікому я ў жыцці,

Табе ж, мая зямля,

Я цалавала б ногі...

Ты — мой, я — твой: ад роду і навек.

Я зноў і зноў да сэрца прыкладаю

Твой ліст дубовы — як чароўны лек.

За хлеб, што ем, за песні, што спяваю,

За шчасце звацца іменем тваім —

Паклон табе, мой беларускі краю!

Ты — мой, я — твой: усюды і ва ўсім!

Ніл Гілевіч

Гэтыя пранікнёныя радкі — выражэнне любові да роднага краю, бацькоўскай зямлі, бо для кожнага з нас зямля — самая ласкавая і непаўторная. І дзе бы мы ні апынуліся пазней, у якіх бы цудоўных палацах-музеях ні пабывалі, мы заўсёды будзем чакаць сустрэчы са сваёй радзімай Гэтыя знаёмыя з маленства мясціны, дзе мы жывем, — часцінка таго вялікага і святога, што мы называем словамі «Айчына», «Бацькаўшчына».

Бацькаўшчына

Што такое Бацькаўшчына,

Знаеш?

Гэта рэчка, сцежка лясная,

Гэта ў лузе залатая пчолка,

А ў вачах тваіх — вясёлка.

Бацькаўшчына — гэта дом твой,

Школа;

Гэта песні, што звіняць наўкола,

Гэта сам ты,

Гэта тата твой і мама.

І сябры твае таксама.

П. Панчанка

6. Беларусь мая сінявокая

Мая Беларусь... Гэта азёрны край. Дзесяццю тысячамі блакiтных, чыстых вачэй пазiрае мая радзiма на Млечны Шлях. А на знакамiтых азёрах — Нарачы, Свiцязі, Браслаýскi — адпачывае, кажуць, сам Бог.

Усе рэкі Беларусі вельмі прыгожыя. Дняпро з высокім правым берагам, неагляднымі далячынямі зарэчных паплавоў. Прыпяць з яе празрыстай цёмнай вадой, астравамі, пратокамі і шапкамі буслянак на прырэчных дрэвах. Ласкавы Нёман, у воды якога глядзяцца старажытныя вежы. Нават невялічкая Шчара ў цяні таполяў. (Паводле У. Караткевіча.)

Край Нарачанскі… Святая беларуская зямля, мілая і дарагая сэрцу мясціна. Край паэтаў і ваяроў, рамантыкаў і шчырых духам людзей. Яго любяць пяшчотна і раўніва тыя, хто тут нарадзіўся; узнёсла і аддана тыя, хто хоць раз наведаў гэты цудоўны куток. Хіба ж можна забыцца на высокія і стромкія ўзгоркі, што пакінуў тут у глыбокай мінуўшчыне ледавік; на багатыя і разнастайныя лясы, што кружаць галаву сваім смалістым водарам; на празрыстае і чыстае паветра, што можна піць як цудадзейныя лекі; на добрых і шчырых людзей, якія сваёй прыязнасцю і гасціннасцю раскрываюць усю прыгажосць беларускай душы…

Але Нарачанскі край — гэта, найперш, азёры. Менавіта яны надаюць гэтай зямлі непаўторную адметнасць, якая вабіць да сябе блізкіх і далёкіх падарожнікаў.

Азёр у Нарачанскім краі шмат, каля паўсотні, і кожнае з іх не толькі цікавы прыродны аб"ект, але і скарб духоўны, у якім, як у чароўным куфэрку, назапашаны легенды і паданні, прыказкі і прымаўкі, цікавыя назвы і мясцовыя здарэнні. Каб азёры маглі гаварыць, то мы пачулі б шмат цікавых апавяданняў пра вадзянікоў і русалак, рыбакоў і аматараў вандровак, птушак і звяроў.

Так, самае вялікае возера Беларусі — Нарач, якое многія называюць то «блакітным сэрцам» краіны, то «беларускім морам», а мясцовыя жыхары ласкава — Нарочча. Возера, напэўна, расказала б нам пра свой адзіны востраў Выспу, легенду пра трагічнае каханне дзяўчыны Нары-Найрыты і простага хлопца Андрэя…

Суседняе возера Мястра, напэўна, згадала б гістарычную драму свайго замка, успомніла б адметныя асаблівасці горада Мядзел ды лёс старога татарскага мізару, а таксама белы цагляны слуп ля возера, у якім была замуравана Белая Панна.

Сваім замкам пахвалілася б і возера Мядзел: на востраве Замак да нашага часу захавалася высокая гара, на якой раней стаялі магутныя ўмацаванні.

Шмат цікавага мы маглі б пачуць і пра дзесяткі іншых азёр.

На жаль, азёры не размаўляюць. Але кожнае возера мае сваю непаўторную энергетыку, сваю аўру. Яна — у мелодыях хваляў, у шэпце чаротаў і трыснягоў, у плёскаце рыбы, галасах жывёл, птушак, дрэў. Варта толькі паехаць да возера — чуламу сэрцу заўсёды адкрыюцца таямніцы дзівосных беларускіх скарбаў…

http://narochpark.com/legends/

7. З любоўю да прыроды

Краса прыроды кліча да чысціні душы

Янка Брыль

Мая Беларусь... Гэта — зубры ý Белавежскай пушчы. Гэта — бабры, мядзведзi ý Бярэзiнскiм запаведнiку. Гэта — ласi i дзiкi ý Налiбоцкай пушчы. Гэта — векавыя дубы, лiпы, клёны, вербы, сасновыя бары, бярозавыя гаi, духмяныя лугi... Куды б нi паехаý, цябе сустракаюць непаýторныя краявiды. З душы вырываецца мелодыя Iгара Лучанка на словы славутага паэта Якуба Коласа:

Мой родны кут, як ты мне мілы!

Забыць цябе не маю сілы!

Не раз, утомлены дарогай,

Жыццём вясны мае ўбогай,

К табе я ў думках залятаю

І там душою спачываю.

(Пад музыку настаўнік расказвае пра Белавежскую Пушчу, паказвае ілюстрацыі і фотаздымкі)

Ахова прыроды з’яўляецца важнай дзяржаўнай задачай і справай кожнага грамадзяніна У нашых запаведніках ахоўваюцца непаўторныя куточкі беларускай прыроды. Зараз мы з вамі заплюшчым вочы і перанясемся ў Белавежскую пушчу. У гэтым годзе яна адзначае свой юбілей — 600 гадоў запаведнага рэжыму. Па сваіх памерах, багаццю і разнастайнасці расліннага і жывёльнага свету Белавежская пушча займае першае месца сярод буйных лясоў Еўропы. Белавежская пушча — сапраўдны музей жывой прыроды!

З даўніх, вельмі даўніх часоў Пушча была аплотам нашых продкаў, надзейным прытулкам ў цяжкія гады. Яна карміла і паіла, гартавала мужнасць і сілу людзей.

Зубр — слава і галоўная прыкмета Пушчы. Зубр, як кожны, хто мае сапраўдную сілу, рахманы і добры звер. Праўда, ёсць адно правіла — не чапай яго.

Усё тут было. Каралеўскія і царскія паляванні, браканьеры, масавыя высечкі лесу іншаземнымі фірмамі, грабежніцтва акупантаў. Цяпер тут запаведна-паляўнічая гаспадарка. Высякаюць толькі нязначную частку лесу.Рэдкіх звяроў берагуць. Стрэл у Пушчы — падзея. Непрыемная для таго, хто страляе.

Шмат птушак у пушчы. Вучоныя абмеркавалі і вырашылі, што белавежскія салаўі — самыя галасістыя і багатыя на спевы ў цэлым свеце. Самыя-самыя! А тут яшчэ больш за дзвесце відаў птушак! Уяўляеце, што такое веснавы белавежскі канцэрт?!

Паводле У. Караткевіча

8. Спадчына продкаў

Мая Беларусь! Вось i да цябе завiтаý Год роднай зямлi. Гэты год павінен стаць годам пазнання багатай i загадкавай гiсторыi нашай краіны. Мы кожны дзень адкрываем для сябе гаючыя крынiцы роднай мовы, народнай мудрасцi, самабытнай культуры беларусаý.

Зямля для народа неабходна, як глеба для дрэва. А мова, літаратура кожнай краіны, яе культура — плён гістарычнага развіцця нацыі. Толькі на роднай зямлі чалавек дыхае свабодна, адчувае падтрымку сваіх блізкіх і родных, можа карыстацца спадчынай продкаў.

Настаўнік можа прапанаваць вучням розныя заданні з прыказкамі і прымаўкамі:

· растлумачыць сэнс прапанаваных прыказак і прымавак;

· завяршыць прыказкі (вучням даецца толькі пачатак прыказкі, неабходна дапоўніць апошняе слова);

· гульня «Знайдзіце пару» (прыказкі і прымаўкі падзяляюцца на часткі і раздаюцца вучням). Пасля таго як складзена прыказка (прымаўка), вучням неабходна растлумачыць яе сэнс.

Няма смачнейшае вадзіцы, як з роднай крыніцы.

Усякай птушцы сваё гняздо міла.

Радзіма — матка, чужына — мачыха.

Роднаму зямелька, як зморанаму — пасцелька.

У сваім краі, як у раі.

На чужыне і камар загіне.

Кожнаму свой куток мілы.

Усюды добра, а дома лепей.

Кожная сасна свайму бору песню пяе.

Родная зямля мякчэй чужой пярыны.

На чужой старане не сагрэе і сонца.

Той Бацькаўшчыну любіць, хто ёй сумленна служыць.

Для сваёй Айчыны не шкадуюць сілы.

Той перамагае, хто ў бядзе са сваёй зямелькі не ўцякае.

Бацькоў не цурайся, а ад Радзімы не адракайся.

З роднага боку і варона мілая.

Хто бацьку шануе, той сабе неба гатуе.

Шануй людзей, то і цябе пашануюць.

Бацькоўскае слова дарэмна не гаворыцца.

З легендаў і казак былых пакаленняў,

З калосся цяжкога жытоў і пшаніц.

З сузор’яў і сонечных цёплых праменняў,

З грымучага ззяння бурлівых крыніц,

З птушынага шчэбету, шуму дубровы,

І з гора, і з радасці, і з усяго

Таго, што лягло назаўсёды ў аснову

Святыні народа, бяссмерця яго, —

Ты выткана, дзіўная родная мова.

М. Танк. Урывак з верша «Родная мова»

Мова продкаў нашых і нашчадкаў —

Шэпт дубровы і пчаліны звон, —

Нам цябе ласкава і ашчадна

Спазнаваць ажно да скону дзён.

Па чужых краях не пабірацца,

Не аддаць цябе на забыццё,

Наша невычэрпнае багацце,

Наша несмяротнае жыццё.

Г. Бураўкін. Урывак з верша «Роднае слова»

Ільняная і жытнёвая. Сялянская.

Баравая ў казачнай красе.

Старажытная. Ты самая славянская.

Светлая, як травы ў расе.

Вобразная, вольная, пявучая,

Мова беларуская мая!

Дратавалі, здзекваліся, мучылі …

Ты жыла ў працы і ў баях.

Пра цябе, як сонечнае дзіва,

І Купала, ды і ўсе мы снілі сны.

П. Панчанка. Беларуская мова

Настаўнік чытае верш і прапануе дзецям спець беларускую песню

(у залежнасці ад наяўнасці фанаграм песень і таго, словы якой песні ведаюць вучні класа).

Як кажуць сярод людзей,

Без песні няма надзей.

Народ без песні — не ўмее,

Народ без песні нямее.

Без песні свайго народа

Нямее нават прырода.

Ты любіш народ свой і край?

Песні яго спявай!

А. Грачанікаў

9. Абагульненне

Чалавек без бацькоўскага краю,

як без песні ў гаі салавей

Антон Бялевіч

Кожны з нас, хто жыве ў Беларусі, павiнен задаць сабе пытанне: што я зраблю сёння, цяпер для сваёй адзiнай Айчыны, як пражыву год, каб не было сорамна нi мне самому, нi маёй сям’i. (Думкі дзяцей.)

Давайце, сябры, у Год роднай зямлi нанова адкрыем для сябе нашу Беларусь, заганарымся ёй i зробiм усё-усё, каб нашу краiну ведаý i паважаý увесь свет.

Беларусь — мая радзіма, мая любімая зямля. Я вырасла тут і цяпер жадаю ўсе свае сілы, здольнасці, стараннасць укласці ў гэту краіну. Я веру, што ў маёй радзімы вялікая будучыня, і я жадаю будаваць яе разам са сваім народам — беларусамі. Я жадаю аддаць маёй Айчыне ўсю маю любоў. Вельмі хочацца, каб і вы ў сваіх сэрцах назаўсёды захавалі гордасць, павагу і любоў да роднай зямлі, якая вас гадуе, пестуе і стварае ўсе ўмовы для вашай шчаслівай будучыні.

— Што ж мы запомнілі на нашым уроку, якія веды возьмем разам з сабой?

Віктарына

1. Як называюцца людзі, ад якіх мы вядзем свае паходжанне.

(Продкі)

2. Назавіце сталіцу нашай рэспублікі.

(Горад Мінск)

3. Пералічыце абласныя гарады нашай рэспублікі.

(Мінск, Брэст, Віцебск, Гомель, Гродна, Магілёў)

4. Пералічыце краіны, з якімі мяжуе Беларусь.

(Расія, Украіна, Польшча, Літва, Латвія)

5. Каго называюць беларускім першадрукаром?

(Францішка Скарыну)

6. Каго называюць нябеснай заступніцай зямлі беларускай?

(Еўфрасінню Полацкую)

7. Што называюць «беларускім морам»?

(возера Нарач)

8. Як называецца нацыянальны парк, які ў гэтым годзе адзначае юбілей?

(Нацыянальны парк «Белавежская Пушча»)

9. Пад якім дэвізам сёння праходзіць наш першы ўрок?

(Зямля бацькоў — мая зямля)

Вось мы і абышлі нашу радзіму, сустрэліся са сваімі продкамі, пабачылі блакітныя азёры і рэкі, векавыя дубы, бярозавыя гаі і духмяныя лугі, касцёлы і Белую вежу, задумалі, што значыць для нас зямля бацькоў нашых. І дзе б мы ні апынуліся, куды б ні закінуў нас лёс, у нашай душы, у нашым сэрцы заўсёды будзе з намі адчуванне моцнай повязі з родным краем, зямлёй нашых бацькоў.

Беларусь

О Беларусь, мая калыска,

Жыццё маё, прытулак мой!

З гарачаю любоўю нізка

Схіляюся перад табой.

Зямны паклон табе, Радзіма,

Тваім палям, тваім лясам,

ПЯТРУСЬ БРОУКА

Слаўлю я свой край любімы,
Незгасальную зару.
Як ты сэрцу майму міла,
Дарагая Беларусь!

Залацістыя прасторы,
Незлічона ясных зор,
Рэкі ціхія, азёры,
Галасісты шумны бор!

Ты нас ласкай атуліла,
I я ў шчасці гавару:
Як ты сэрцу майму міла,
Дарагая Беларусь!

Не магло мне і прысніцца,
Як ты, родная, ўзрасла.
Паглядзі, твая сталіца,
Быццам казка, расцвіла.

Наша радасць, наша сіла,
Дзе для ўдзякі слоў збяру?
Як ты сэрцу майму міла,
Дарагая Беларусь!

Мой край азёрны, край люстраны,

З таемнай гутаркай лясной,
Чым да цябе я прывязаны,
Што ты заўсёды прада мной?

Гартаю час здалёку, зблізку,
Каб адшукаць той даўні дзень,
Калі пад спевы над калыскай
Пазнаў я пах смалістых сцен.

З тых дзён зрадніўся я з табою,
З табой з’яднаўся назаўжды —
На пасце торбай і трубою,
Ядою з хлеба і вады,

Салоўкі спевам на світанні,
Дзіцячай шумнаю гульнёй,
Чуццём юнацкага кахання
I ў полі першай баразной.

З табой зраднілі ручаіны,
На пожнях золкая раса,
I позірк сумнае хаціны,
I маці шчырая сляза.

Мой край азёрны, край люстраны!
I сёння я з табою ўвесь —
З палямі, з трактарам старанным,
З табою, неўгамонны лес.

Хіба яшчэ аб нейкім шчасці
Памарыць можа чалавек?..
Як неадлучны сын ад маці,
Вось так і я з табой навек!

РЫГОР БАРАДУЛIН

Канкрэтныя беларусы ў зямлі.
На зямлі бадай што прыблізныя.
А тыя,
Што самавіта прабліснулі,
Здаецца, зусім не былі.

Яна беларуская,
Наша зямля,
Бо гэтулькі беларусаў забрала.
А ўсё ёй мала й мала:
Раней, цяпер і пасля
Нас —
Набеларушваецца ў запас.

Беларусь — ты мой сон велікодны,
Сон, што сніцца анёлам вясной.
Зрок і слых мой табою галодны,
Дух жыве мой табою адной.

Гэта ведае неба ды Мама
Без цябе не бывае мяне.
I душа жыць не можа без храма,
Цяжка ёй у чужой старане.

Адусюль да цябе я імкнуся
Быць у шчасці з табой і ў бядзе.
Чысцінёю тваёй прычашчуся,
Сорам твой на мяне хай падзе.

ЯКУБ КОЛАС

О, край родны, край прыгожы!
Мілы кут маіх дзядоў!
Што мілей у свеце божым
Гэтых светлых берагоў,
Дае бруяцца срэбрам рэчкі,
Дзе бары-лясы гудуць,
Дзе мядамі пахнуць грэчкі,
Нівы гутаркі вядуць;
Гэтых гмахаў безгранічных
Балатоў тваіх, азёр,
Дзе пад гоман хваль крынічных
Думкі думае прастор;
Дзе увосень плачуць лозы,
Дзе вясной лугі цвітуць,
Дзе шляхом старым бярозы
Адзначаюць гожа пуць?

Мой родны кут, як ты мне мілы!..
Забыць цябе не маю сілы!
Не раз, утомлены дарогай,
Жыццём вясны мае убогай,
К табе я ў думках залятаю
І там душою спачываю.
О, як бы я хацеў спачатку
Дарогу жыцця па парадку
Прайсці яшчэ раз, азірнуцца,
Сабраць з дарог каменні тыя,
Што губяць сілы маладыя, -
К вясне б маёй хацеў вярнуцца.

Вясна, вясна! Не для мяне ты!
Не я, табою абагрэты,
Прыход твой радасны спаткаю, -
Цябе навек, вясна, хаваю.
Назад не прыйдзе хваля тая,
Што з быстрай рэчкай уплывае.
Не раз яна, зрабіўшысь парам,
На крыллях сонца дойдзе к хмарам

Ды йзноў дажджом на рэчку сыдзе -
Ніхто з граніц сваіх не выйдзе,
З законаў, жыццем напісаных,
Або на дол спадзе ў туманах.
Але хто нам яе пакажа?
На дол вадой ці снегам ляжа?
Не вернешся, як хваля тая,
Ка мне, вясна ты маладая!..

Вось як цяпер, перада мною
Ўстае куточак той прыгожа,
Крынічкі вузенькая ложа
І елка ў пары з хваіною,
Абняўшысь цесна над вадою,
Як маладыя ў час кахання,
Ў апошні вечар расставання.

І бачу лес я каля хаты,
Дзе колісь весела дзяўчаты
Спявалі песні дружным хорам,
З работ ідучы позна борам.
Нясліся зыкі песень здольных,
Ў лясах раз-пораз адбівалісь,
І ім узгоркі адклікалісь,
І радасць біла ў песнях вольных.
А хвоі, елкі векавыя
Пад зыкі песень маладыя
Маўчком стаялі ў нейкай думе,
І ў іх ціхусенечкім шуме
Няслось вячэрняе маленне
Ўгару, святое аддаленне.

ЯНКА КУПАЛА

З зямлёй і небам звязывае мяне ніць —
Неразарваная веквечна павуціна:
Зямля мяне галубіць, як вернага сына,
А сонца мне душу не кідае туліць,

Яшчэ ў калысцы я наўчыўся з песень сніць
Аб гэтых блізкіх мне, а цесных так мясцінах:
Што роднай нівы я мільённая часціна,
Што зоркі роднай ў сэрцы мне іскрынка тліць.

Так Бацькаўшчыну я здабыў сабе без злосці,
Узрос з яе й чужых з яе не скінуў косці,
Грудзьмі тулюсь к ёй, як да матчыных грудзей.

I калі здзекуецца нада мною хтосьці —
Над Бацькаўшчынай здзекваецца ён маей,
Калі ж над ёй — мяне тым крыўдзіць найцяжэй.

Ляжаць твае гоні-загоны
Стомільна на свеце на белым
I жаляцца руняй зялёнай,
I коласам жаляцца спелым.

Лес-ноч гаманіста, шумліва
З мінуўшчыны казкі складае
I шле іх далёка па нівах,
Плакуча, ад краю да краю...

Паводкаю коцяцца воды
Руч"ёў паміж долаў і гораў,
У хвалях пагодай-нягодай
Купаючы нівы-разоры.

Спавітыя плесняю вёскі
Між пустак заселі бяссільна,
Утуліўшыся ў цені бярозкі
На вечным кургане бадыльным.

А люд?.. Ён сагнуўшыся ходзе
Пад ношкай знямогі-пакуты
I, роячы сны а свабодзе,
З дня ў дзень сам сабе куе путы.

Так спіш, так жывеш мімаходам,
Мой край, як сцяпная магіла,
З сваім незавідным народам,
З патухшай і славай, і сілай.

АРТУР ВОЛЬСКI

Душою збалелаю
ціха гарнуся
да птушак,
да кветак,
да дрэў,
да травы…
І не таюся -
пры ўсіх ганаруся,
што з доляй адзінай маёй Беларусі
лучу сваю долю,
пакуль я жывы.

Тут войны не раз засявалі раллю.
Чужых і сваіх
смерць няшчадна касіла.
Спяць воі пад вартай бярэзін пахілых.
А кветкі ўпрыгожваюць нашу зямлю
нанова.
Не толькі на брацкіх магілах.

Нас мовы сваёй пазбаўлялі.
Ды ўсё ж,
хоць многае ўжо незваротна забыта,
яна з пракавечнага ўжытку не зжыта.
І ў полі штогод
каласуе не “рож”,
а наша
сваё
жыццядайнае -
жыта.

Галеюць утручаных рэк берагі.
Даўно пазнікалі старыя стагі.
Ад сцюжы няўмольнай,
ад цяжкай тугі
згасаюць пра лета няпэўныя згадкі.
Але ж -
утравеюць нарэшце лугі
і паша ўратуе галодныя статкі.

Чарнобыль дыхнуў прыхаванай вайной.
Нашкодзіў не менш
за гарматы ды танкі.
Пралескі
не пахнуць ігліцай лясной.
Узлескі
не вабяць парою грыбной.
А ўсё-ткі
і спозненай гэтай вясной
буслы -
на жыццё! -
рамантуюць буслянкі.

У жыце,
ў буслянцы,
у кветцы,
ў траве -
жыве Беларусь.

Ж ы в е!